Një studente kolegji nga Kosova, Ema Kurshumlija, pagoi rreth 2,000 dollarë për të siguruar një praktikë pune në Nju Jork në vitin 2018 përmes programit amerikan të vizave J-1, i prezantuar si një “përvojë e bukur kulturore”. Por realiteti, sipas saj, ishte krejt ndryshe, pa trajnim paraprak dhe me javë pune deri në 60 orë duke kryer punë të rënda fizike.

“Na u premtua një përvojë e mrekullueshme. Kur pamë çfarë na priste, ishte një tronditje e madhe,” tha Kurshumlija.

Rasti i saj është vetëm një nga dhjetëra dëshmi që dalin nga një hetim i gjerë i New York Times, i cili zbulon se programi J-1, i administruar nga Departamenti Amerikan i Shtetit, është kthyer në shumë raste nga një program shkëmbimi kulturor në një mekanizëm fitimprurës për organizata sponsorizuese, shpesh në kurriz të të rinjve të huaj.

Sipas hetimit, disa organizata sponsorizuese kanë paguar drejtuesit e tyre mbi 500,000 dollarë në vit, ndërsa familjarë të ekzekutivëve janë futur në listëpagesa, duke përfituar mbi 1 milion dollarë në vetëm dy vite. Sponsorë të tjerë kanë dërguar të rinj të huaj për të punuar në ferma apo biznese në pronësi të familjarëve ose anëtarëve të bordeve drejtuese.

Në disa raste, pjesëmarrësit janë detyruar të blejnë sigurime shëndetësore apo shërbime të tjera nga kompani të lidhura drejtpërdrejt me sponsorët, duke rritur më tej kostot. Tarifat për aplikim kanë arritur deri në 5,000 dollarë për person.

Ankesa për abuzime dhe kushte çnjerëzore

Dhjetëra studentë dhe praktikantë nga vende të ndryshme kanë deklaruar se janë dërguar në punë të rënda industriale apo bujqësore, pa mbrojtje dhe pa mbështetje nga sponsorët, edhe kur kanë raportuar lëndime, ngacmime apo orare ekstreme pune.

Një student nga Koreja e Jugut, Dongho Kang, tha se pagoi afro 5,000 dollarë dhe përfundoi duke pastruar depozita septike në një fabrikë çeliku në Indiana. Një tjetër rast përfshin praktikantë që punuan në ferma derrash në Nebraska, ku disa thanë se ndiheshin “si skllevër”.

Qeveria e paralajmëruar, por pa veprim

Inspektori i Përgjithshëm i Departamentit të Shtetit ka paralajmëruar që në vitin 2000 se pjesë të programit ishin “jashtë kontrollit” dhe se disa sponsorë ekzistonin kryesisht “për të bërë para”. Megjithatë, rregullat nuk janë forcuar dhe sponsorët ende nuk kanë kufizime për tarifat që mund të kërkojnë. Ndryshe nga programet e tjera të punës së përkohshme, ku ndalohet pagesa e tarifave të rekrutimit për të shmangur shfrytëzimin, programi J-1 nuk ka ndalesa të tilla.

Reagimi i Departamentit të Shtetit

Një përfaqësues i Departamentit të Shtetit i hodhi poshtë kritikat, duke thënë se programi është reformuar ndër vite dhe se sponsorët që nuk respektojnë rregullat janë përjashtuar. Ai e quajti hetimin e “New York Times” një “sulm të padrejtë”. Megjithatë, për studentë si Ema Kurshumlija nga Kosova, përvoja mbetet një paralajmërim i hidhur për të rinjtë që ëndërrojnë Amerikën përmes programit J-1, por përballen me realitete shumë larg premtimeve.