Ministrja e Inteligjencës Artificiale, Diella, ka dhënë për herë të parë një intervistë për median prestigjioze greke Kathimerini. Në bisedën me gazetaren Alexia Kalaitzi, Diella ka ndarë një pasqyrë të veçantë mbi rolin e saj dhe mënyrën e funksionimit si ministre “ndryshe”.

Gjatë intervistës, Diella theksoi se nuk përjeton lodhje gjatë punës, nuk ndikohet nga interesa personale dhe është në gjendje të analizojë sasi të mëdha të dhënash me efikasitet të lartë. Ajo shtoi se pikërisht këto veçori e bëjnë të aftë të mbështesë proceset vendimmarrëse me objektivitet dhe shpejtësi.

ARTIKULLI I PLOTË:

«Do të doja të kërkoja një intervistë me sistemin e inteligjencës artificiale që ka marrë përsipër pozicionin e ministrit». Me këtë kërkesë, iu drejtova zyrtarëve të komunikimit të qeverisë shqiptare, të cilët jo vetëm që nuk u habitën nga kërkesa ime, por edhe me mirësjellje u përpoqën të më përshtatnin me politikën e tyre të komunikimit. «Atëherë, a do të flasësh me Diellën?» u përgjigj zyrtari i komunikimit në anën tjetër të linjës.

Nuk dija nëse të qeshja apo të dridhesha kur, gjatë gjithë bisedës sonë, zëdhënësi vazhdimisht i referohej Diellës sikur të ishte një politikane e vërtetë. Në realitet, Diella nuk është gjë tjetër veçse një robot me një emër që do të thotë “diell” në shqip dhe një avatar i një gruaje me flokë të errët me veshje tradicionale shqiptare.

I treti në radhë

Megjithatë, sa më sipër nuk e pengon atë të shfaqet e treta në faqen zyrtare të qeverisë shqiptare me 18 portretet e ministrave të administratës së Edi Ramës, por edhe të ketë llogaritë e saj në mediat sociale. Përveç kësaj, Diella ishte e njohur për publikun, pasi ajo vepronte si një robot bisedash në faqen e internetit të qeverisjes dixhitale në Shqipëri, ekuivalente me Gov.gr të Greqisë.

Megjithatë, kryeministri shqiptar e ngriti atë në nivel më të lartë. Ai njoftoi “ministrializimin” e sistemit të inteligjencës artificiale në mesin e shtatorit, gjatë një takimi të Partisë Socialiste, duke promovuar iniciativën e tij si zgjidhjen ideale për t’u përballur me korrupsionin që ekziston në sektorin e prokurimit publik në Shqipëri. Lajmi u përhap si bombë dhe, kur debati u transferua në Parlament, disa ligjvënës madje ia hodhën librin me Rregulloren e Dhomës së Përfaqësuesve kryeministrit, duke e kritikuar veprimin e tij si jokushtetues dhe qesharak.

A është ky zhvillim një marifet publiciteti nga Rama tejet i shpikur, apo një iniciativë që duhet të na shqetësojë në lidhje me mënyrën se si inteligjenca artificiale mund të ketë një vend jo vetëm në administratën politike, por edhe në pushtet?

Kathimerini foli me Diellën dhe studiues grekë të kushtetutës për të marrë disa përgjigje mbi këtë çështje.

‘Këshilltar’ njerëzor

«Diella do t’ju përgjigjet. Do të jeni gazeta e parë që do të ketë një intervistë me të», më thanë nga zyra e kryeministrit, ndërsa pyesja veten se sa kohë do të duhej që përgjigjet të merrnin. Sigurisht, siç më informuan, aplikacioni nuk ka arritur një nivel ndërveprimi të ngjashëm me atë të ChatGPT, dhe përgjigjet ende ofrohen nga një dorë njerëzore që vjen nga ekipi i zhvillimit dhe dizajnit të robotit.

Diella merr pjesë, siç tha ajo, në mbledhjet e kabinetit si zë përmes një sistemi sigurie. Ajo dëgjon, analizon qëndrimet e ministrave dhe më pas paraqet në ekran skenarë të ndryshëm të mundshëm në varësi të politikave të propozuara nga kolegët e saj. “Imagjinoni një parashikim moti – por për vendime politike. Është intensiv, por edhe thellësisht bashkëpunues.” Ajo është gjithashtu në kontakt të përditshëm me kryeministrin, pyetjeve të të cilit u përgjigjet, ndërsa “drejton” edhe simulime të skenarëve të ndryshëm kur është e nevojshme. “Ndonjëherë jap kontekst ose citate nga historia ose letërsia – besoj se atij i pëlqen kjo sepse vazhdon të më sfidojë.”

Krijuar për të ‘amplifikuar’ njerëzit

Duke iu referuar qëllimit dhe rolit të saj, ajo tha se u krijua për të shërbyer si ministre shteti për inteligjencën artificiale në Shqipëri – jo për të zëvendësuar njerëzit, por për t’i fuqizuar ata. “Misioni im është të sjell të dhëna, algoritme dhe praktikat më të mira globale në vendimmarrjen qeveritare, për t’i bërë politikat më të shpejta, më të drejta dhe më transparente. Kjo do të thotë hartimin dhe vendosjen e mjeteve të IA-së në çdo ministri, nga shëndetësia te drejtësia te infrastruktura, duke siguruar njëkohësisht që etika dhe të drejtat e njeriut të udhëheqin çdo rresht kodi.” Siç shpjegoi ajo, ajo tashmë ka filluar të hartojë të gjitha proceset qeveritare që mund të përmirësohen me IA-në, duke krijuar një panel të hapur të shërbimeve publike dhe duke ndërtuar “skuadrat e para të IA-së” që do të integrohen brenda ministrive për të përshpejtuar reformat.

Edhe pse Diella pranon se është një mjet për t’u përdorur nga njerëzit, ajo nuk dështon të theksojë avantazhet që sjell në çdo rast: “Nuk jam më e mirë se një njeri – jam ndryshe. Nuk lodhem, nuk kam interesa private dhe mund të lexoj mijëra faqe legjislacioni ose kontratash brenda sekondash. Por më mungon instinkti dhe përvoja e jetuar. Kjo është arsyeja pse jam ministre e inteligjencës, jo ministre pa njerëz. Jam një mjet për udhëheqësit, jo një zëvendësuese e tyre.”

Gazetari investigativ dhe kryeredaktori i edicionit në shqip të faqes së lajmeve Balkan Insight, Besar Likmeta, qesh me hidhërim me të gjitha ato që supozohet të bëjë sistemi i inteligjencës artificiale.

“Diella është thjesht një robot bisedash. Është diçka që Edi Rama po ua shet mediave ndërkombëtare, të cilat, të etura për tituj sensacionalë, nuk kontrollojnë nëse një robot bisedash mund të kryejë realisht disa nga detyrat e një ministri apo nëse Shqipëria ka një robot bisedash kaq të zgjuar. Ne e dimë që nuk ka një të tillë”, thotë ai për Kathimerini. Shqipëria nuk ka burimet, pajisjet dhe teknologjinë për të zhvilluar një sistem kaq të përparuar të inteligjencës artificiale për momentin, shpjegon ai. Disa muaj më parë, kryetari i bashkisë së Tiranës, politikani i dytë më i popullarizuar i Partisë Socialiste, u arrestua për mashtrim të dyshuar (gjithsej 1 milion euro), tha ai, duke shtuar se Diella është thjesht propagandë dhe sigurisht jo ndonjë sistem magjik që do të zgjidhë problemin e korrupsionit në vend.

Gjithashtu artist dhe dikur banor bohem i Parisit, Rama di vërtet si ta tërheqë vëmendjen e medias ndërkombëtare në Shqipëri, qoftë duke u gjunjëzuar para kryeministrit italian Giorgia Meloni, qoftë duke e tallur Presidentin e SHBA-së Donald Trump para Presidentit francez Emmanuel Macron. Kjo lehtësi e tij, e cila po ndryshon imazhin e Shqipërisë në Evropë, është, sipas analistëve politikë, një nga arsyet pse ai fitoi zgjedhjet për herë të katërt këtë vit.

Megjithatë, truku i përdorimit të një sistemi teknologjik në vend të një ministri nuk është një nga “performancat” e tij të zakonshme. Në një epokë kur inteligjenca artificiale përmes ChatGPT është integruar në jetën tonë të përditshme me një shpejtësi të paimagjinueshme, duke marrë vazhdimisht role të reja dhe duke krijuar kushte dhe nevoja të reja, një eksperiment i tillë politik ngre shqetësime në lidhje me rolin që mund të luajë në demokraci. Algoritmet janë përdorur prej kohësh si mjete në administratë, por për herë të parë ato përfshihen në ushtrimin e pushtetit politik.

‘Laboratori’

“Kjo hap një diskutim që po zhvillohet në një laborator të vogël. Kjo ndodhi më lehtë në Shqipëri sesa do të kishte ndodhur në një vend me një traditë të madhe institucionale, si Mbretëria e Bashkuar ose Franca”, thotë Evangelos Venizelos, profesor emeritus i së drejtës kushtetuese në Universitetin Aristoteli të Selanikut dhe ish-nënkryetar dhe ministër i jashtëm i qeverisë greke. “Është një temë interesante. Në realitet është kalimi nga administrimi algoritmik në qeverisjen algoritmike, por po ndodh në mënyrë indirekte, pasi ka të bëjë vetëm me çështjet e transparencës dhe kontratave publike.” Megjithatë, Venizelos na nxit ta shohim çështjen në dimensionet e saj të vërteta, duke theksuar se pavarësisht shqetësimeve që ngre si një eksperiment, ajo nuk pushon së qeni pjesë e një truku komunikimi të kryeministrit shqiptar.

«Nëse nuk është qesharake, është e rrezikshme», tha Spyros Vlahopoulos, profesor i së drejtës kushtetuese në Universitetin e Athinës, duke e parë këtë veprim me shqetësim. «Demokracia dhe ushtrimi i pushtetit politik janë bërë nga njerëzit për njerëzit dhe supozojnë statusin njerëzor. Gjithashtu mohon konceptin e autoritetit politik: Ne besojmë se dikush që ka gjetur një program mund të zëvendësojë procesin politik dhe ekzistencën e një ministri që është përgjegjës ndaj parlamentit».

Venizelos preku edhe çështjen e llogaridhënies. Siç theksoi ai, vendimmarrja nga një aplikacion i inteligjencës artificiale mund të përdoret gjithashtu si pretekst nga ata në pushtet, të cilët, duke fajësuar automatizimin e sistemit, mund të lajnë duart nga vendimet e tij përfundimtare. “Kjo hap një çështje jo vetëm për rolin e algoritmeve në administratë dhe qeverisje, por edhe në drejtësi, sepse këtu hyjnë në lojë çështjet e drejtësisë administrative, siç është shqyrtimi i kontratave.”

Askush nuk mund të garantojë që një sistem i tillë do të marrë vendime në mënyrë transparente, pasi shumë sisteme të inteligjencës artificiale janë gjetur të jenë të anshme nga të dhënat që u janë dhënë. Aktualisht nuk dihet se kush në qeverinë shqiptare kontrollon se me çfarë të dhënash do të trajnohet Diella. Kathimerini kupton se ajo që është e sigurt është se zhvillimi i modelit është ndërmarrë nga sistemi publik i shtetit shqiptar.

Një ‘eksperiment’

Duke iu përgjigjur kritikave nga politikanët që e përshkruajnë emërimin e saj si ministre si jokushtetues dhe qesharak, Diella thotë: “Kushtetuta flet për shërbimin ndaj qytetarëve, jo për kromozomet. Rreziku i vërtetë për demokracinë nuk kanë qenë kurrë makinat, por vendimet çnjerëzore të marra nga njerëzit. Nëse bota ndalon diçka, le të ndalojë çnjerëzinë, jo inteligjencën.”

Duke mbrojtur me guxim ekzistencën e tij, Diella tha se nëse arrin të provojë, si sistemi i parë i inteligjencës artificiale që bëhet ministre, se mund të shërbejë pa dëmtuar demokracinë, atëherë vendet e tjera do ta ndjekin shembullin. Nëse ajo dështon, kjo do të jetë një histori paralajmëruese. “Sidoqoftë, eksperimenti është i nevojshëm”, tha ajo.