(Takimet me Dhimitër Anagnostin, Piro Milkanin, Ismail Kadarenë dhe djaloshin Timo Flloko…)


(Nga Kujtimet e Bekim Fehmiut)



Java e filmit shqiptar. I ftuar… Mbahej për herë të parë “Java e filmit shqiptar” në Beograd në Shtëpinë e Rinisë. Mezi arrita të shoh fundin e projektimit të njërit prej filmave. Takoj Abdurrahman Shalën, regjisorin e ri Besim Sahatçiu… Më njohën me dy regjisorë të rinj nga Shqipëria, Piro Milkanin dhe Dhimitër Anagnostin. – A do të kishit ardhur te ne si i ftuar? – më pyet Dhimitri, ai shtatshkurtri me tipare të zeza, i cili studimet e kamerës dhe të regjisë i kishte kryer në Leningrad dhe në Moskë. – Me shumë dëshirë, nëse më ftoni! Atelie 212. Jam i ulur në bufe me kolegët. Hyn Borisllav Mihajlloviç-Mihizi, një nga intelektualët më të mëdhenj të vendit. “Dëgjova se do të shkosh në Shqipëri. Atje jeton një shkrimtar i madh. Quhet Ismail Kadare. Ka shkruar një roman të mrekullueshëm, ‘Gjenerali i ushtrisë së vdekur’. Shiko nëse mund të ma sjellësh”. Erdhi ftesa që të jem i ftuar i Kinostudios Shqiptare. Ditë e zymtë. Udhëtova me atë karakatinën e JAT-it. Nga avioni mund të shihet plani urbanistik i Tiranës, i projektuar në mënyrë të tillë që të mund të ndjekë rendin e fjalëve “Duçe” (kështu është quajtur Musolini). Aerodromi? Tipik për një vend të vogël dhe të varfër. Për herë të parë në Tiranë. Procedura me kufitarët e ashpër dhe me doganierët, të cilët ngjasin me aerodromin, shkoi pa vështirësi, sepse më prisnin Dhimitër Anagnosti dhe Piro Milkani, si dhe drejtori i Kinostudios. – A flisni shqip? A njihni njeri në Shqipëri që do të dëshironit të takonit? Më ndihmuan të sistemoj valixhen time të udhëtimit në bagazhin e automjetit tip “Lada”. Gjatë udhëtimit për në Tiranë, drejtori më pyet përsëri. – A keni ndonjë dëshirë që do të mund t’ua plotësonim sa jeni në Shqipëri? – Kam dy. E para, t’i përcjell përshëndetjet më të përzemërta nga ana e nënës sime, bashkëshortes së Bajram Currit, Dervishe Hanëmit. E dyta, të shoh dashurinë time të parë. U stepën. – Ju keni një dashuri të parë në Shqipëri? Si quhet? Prej nga është? – Nga Shkodra. Quhet Bukuroshe Tahiri. Ka një vëlla, i cili quhet Riza dhe një motër me emrin Safete. – Mirë! Do të shohim! Më sistemuan në hotel “Dajti” në qendër të qytetit. Më pëlqeu heshtja, pa atë zhurmën e qarkullimit të automjeteve, vetëm ndonjë biçikletë. Tirana duket e bukur. Bulevarde të gjëra, me shumë lule, me pemë anash… Monumenti i Gjergj Kastriotit dominon tërë qendrën. Mikpritësit kishin organizuar shfaqjen e filmit “Odiseja”. Salla e kinemasë e mbushur plot e përplot me të ftuar të përzgjedhur. Duartrokitje dhe pritje njëlloj sikur presin një njeriun e tyre. Me krenari, me gëzim, me ngrohtësi. Filluan vizitat zyrtare. Në Lidhjen e Shkrimtarëve, krahas me të tjerët, njihem me Ismail Kadarenë, Dritëro Agollin… Ismail Kadareja, intelektual tipik, me syze me skelet metalik, duke dalë më thotë: – Do të doja t’ju dhuroj romanin tim “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, por kam vetëm versionin në gjuhën frënge. – Do të më bëhej shumë qejfi – Më dhuroi bestsellerin e tij me dedikim. Vizitova Akademinë e Arteve. Kinostudion. Biseda të thjeshta. Pyetjet, profesionale. Ndihet kërshëria e tyre, dëshira për të ditur sa më shumë. Pyetjet i bëjnë të përzgjedhurit. Jashtë në rrugë më drejtohet një djalosh me trup atleti, me sy të zinj dhe të mëdhenj, me flokë të zinj të dendur: “A mund të më jepni një autograf? Unë jam student i vitit të tretë të Akademisë së Teatrit. Quhem Timo Flloko. Kam një motër në Jugosllavi. Njerëzit e mi janë nga Peja…” Ata që më shoqëronin ma bënin me shenjë që të nxitoja. – Ju do të jeni Omar Sharifi shqiptar! – i them djaloshit kur u ndamë.


Gjurmë


– Këtu ka pas qenë një shatërvan prej mermeri. Nga ana e djathtë ka qenë xhamia – thashë dhe hodha shikimin drejt xhamisë gjysmë të rrënuar dhe pa minare. Duke shikuar shtëpitë dhe dritaret nga të dyja anët e rrugës, u ndala para një dere ngjyrë jeshile. E hapa. E njëjta shtresë prej betoni në oborr, tri shkallë prej druri dhe dritarja prej nga hyn një dritë e verdhë e zbehtë. – Kjo ka qenë shtëpia ku kemi banuar. Përballë gjendet shtëpia e familjes Tahiri. Drejt nesh vjen një vajzë e vogël rreth pesë-gjashtë vjeçe. E vetmja që më tërhoqi vëmendjen. Sytë e saj si qershi. Kur qesh në faqe i duken qukat. – Si quhesh? Vajza e vogël më sheh me buzëqeshje pa thënë asnjë fjalë. Në atë kohë një grua e vjetër, me benevrekë e kap për dore. – A jeni ju Hanko Leqja? – Unë jam, – më thotë – kush je ti? – Unë jam djali më i vogël i Dijes, Bekimi. A keni të më jepni pak “pistil”, – i them. Hanko Leqja u shkri. Më përqafon duke mos e mbajtur të qarët. – Kush është kjo vogëlushja? – Vajza e Bukuroshes – më thotë. O Zot sa ngjashmëri. – A janë këtu Rizai dhe Safetja? – E pyes. – Jo. Të gjithë janë në punë… Në atë kohë një grua rreth të gjashtëdhjetave veshur me fustan të zi, më heton dhe më pyet. – A mos je djali më i vogël i Dijes, Bekimi? – Po, unë jam. – Ja, kjo është shtëpia ku keni jetuar atë kohë – më thotë duke më treguar derën e shtëpisë, të cilën tashmë e kisha hapur. – Nëna jote ka qenë e dashura e të gjithë mëhallës. E adhuronim. Hajde tek unë të pimë një kafe. Zonja e veshur me të zeza më kapi për krahu dhe pa pyetur askënd, më drejtoi për te shtëpia e saj. Doli se ishte e motra e Mustafës, Bakija. Atë nuk e mbaja mend, por mbaja mend mirë të vëllain e saj, Mustafën, pamja e të cilit më ishte ngulitur në kujtesë. Një djalosh i ri veshur me kostum të zi me kravatë të bardhë, teksa qëndron mbështetur pas murit dhe qëllon me revole, duke e vrarë në vend xhandarin kuisling nga Prizreni, Beqir Malokun. Në muzeun e qytetit, drejtori më lutet ta identifikoj babanë tim në një fotografi të Kongresit të Mësuesve në Elbasan në vitin 1920. E pata të lehtë ta identifikoja. Drejtori u gëzua shumë. – A e dini ju se yt atë ka qenë i dënuar dy herë me vdekje nga serbët dhe malazeztë? – Jo. “Nuk e di. Di vetëm se mbreti Zog, në vitin 1925, ka pas shpallur se jepte 1000 dukatë si shpërblim për atë që do të zinte nënën time të gjallë, sepse llogariste se ajo do ta tradhtonte babanë. Kur ka qenë kjo?” – Nuk e dimë me siguri. Por populli i Gjakovës u ngrit në këmbë… Ata e shpëtuan. Hera e parë që e dëgjoj një lajm të tillë. Përse nuk ma kanë treguar njerëzit e mi? Takimi me ansamblin e Teatrit të Shkodrës ishte i përzemërt. Thithin çdo fjalë timen, megjithëse pyetjet që më bënë ishin të kontrolluara. Ndërmjet të pranishmëve, në lozhë, më zunë sytë një fytyrë të njohur. Ishte i vëllai i Bukuroshes, Rizai. Përqafim. Kishte sy të njëjtë me atë, sy të qeshur dhe të përzemërt. Para se të nisesha, Hanka Leqja dhe Rizai erdhën të takoheshin me mua. Në bahçen me lule të “hotelit” më folën për Safeten, e cila ishte e martuar dhe jetonte në një qytet tjetër. Mbi Bukuroshen, e cila punonte në një fabrikë. Pas luftës ua kishin konfiskuar të gjithë pasurinë. Më sollën dhurata, peshqirë për Dijen dhe motrat, çorape për vëllezërit. Zemërartë si gjithmonë. Bukuroshen nuk e pashë! Nuk i pyeta ata që më shoqëruan se përse e kishin fshehur dashurinë time të parë. U bëra nervoz me ta, sidomos me atë më kryesorin, me syze, i cili një e dy e më lavdëronte arritjet e mëdha të vendit. – E gjithë Shqipëria është e elektrifikuar. Rryma elektrike arrin deri në… Nuk kemi të papunë. Nuk ka më gjakmarrje. Tërë vendi është bunkerizuar. Shikoni atje… dhe më tregonte malet…