Letrat. Teksa fshin ngadalë pluhurin nga një dosje e gjelbër e fshehur me kujdes në një kënd të bibliotekës të familjes Bellow, Janis e di se leximi i tyre mund t’i sjellë të papritura. Shtatë vite nga ndarja nga jeta e të shoqit, gruaja me flokët me onde që i bien mbi qafë, e di se sekretet ndonjëherë mund të ndryshojnë përgjithmonë kujtimin që kemi për dikë.
E vërteta mund të jetë krejt ndryshe nga ajo që kemi menduar dhe disa jetë të tjera mund të kenë shoqëruar jetën tonë… Por Janis kishte besuar gjithnjë tek Saul Bellow dhe leximi i atyre letrave nuk solli gjë tjetër veçse i shtoi admirimin për të. Ajo e pa për herë të parë atë, në vitin 1989, dhe ishte një nga studentet e tij në Universitetin e Çikagos. “Më kujtohet se vura re duart e tij, që tregonin për një qenie njerëzore të jashtëzakonshme. Ishte kaq bukur të dëgjoje leksionet e tij. E mbi të gjitha, ai asnjëherë nuk hynte në auditor me shënime. Nuk kishte asnjëherë shënime dhe të bënte të dashuroje Floberin, Stendalin, Prustin, Xhojsin.
Nuk mungoja asnjëherë në kurset e tij”, rrëfen Ianis. Pas përfundimit të studimeve, ajo nisi të punonte si asistentja e tij në universitet. Por jashtë orës së leksioneve, ai ishte një njeri tjetër. Në vitin 1985, gruaja e tij e katërt, Aleksandra, i kërkoi divorcin. Janis tregon se kjo ishte një periudhë shumë e vështirë për shkrimtarin. Atij iu desh të largohej nga shtëpia ku ndante jetën me të në Çikago dhe të vendosej në një apartament në Hyde Park. “Në atë periudhë, ai ishte tepër i trishtuar dhe doja ta ndihmoja. I përgatisja ushqimin në shtëpi, teshat, deri sa një mbrëmje ai më kërkoi të qëndroja për darkë”, rrëfen Janis.
Burri që karakterizohet për ironinë e theksuar në librat që shkroi, do të shndërrohej ngadalë në sytë e ish-studentes së tij, në një tjetër burrë, të ngjashëm me atë që ajo kishte ëndërruar në libra. Dhe… në dosjen e pluhurosur që ajo kishte frikë ta hapte, gjen kujtimet e tij për atë periudhë. Ndjehet kaq e lumtur për ethet e pritjes së tij që ajo të mbërrinte në apartamentin e thjeshtë, ditët në park, apo mbrëmjet e fshehura, kur miqtë i dinin në bibliotekë. Ja pse sekretet nuk mund të jenë gjithnjë të trishta, ndonjëherë ato na bëjnë të ndjehemi krenarë për të shkuarën. Në morinë e letrave që Janis gjeti pas vdekjes të së shoqit, janë dhe korrespodencat e tij me emra të njohur të letërsisë amerikane si Philip Roth, intimitetet me gratë e mëparshme por dhe aforizma mbi situata të ndryshme të kohës që jetoi. “Saul ishte një njeri i guximshëm dhe i pëlqente të jetonte intimitetin. Ndoshta kjo është arsyeja që ai ishte i ‘fiksuar” pas martesave’, thotë Janis. Ai gjithnjë besonte se është mirë të duash dhe të të duan njëkohësisht.
Saul Bellow është një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të letërsisë amerikane të shekullit XX, fitues i çmimit “Nobel” në letërsi, në vitin 1976. Motivacioni që Akademia Suedeze i dha shkrimtarit për këtë çmim ishte “për mirëkuptimin njerëzor dhe analizat e thella të kulturës bashkëkohore, që ndërthuren mjeshtërisht në punën e tij. Është e rëndësishme të shtohet fakti se, një njeri i cili vazhdon me këmbëngulje përpjekjen për të gjetur pikëmbështetje të shqetësimeve të tija në botën tonë të dyzuar, një individ i cili nuk heq dorë nga besimi i tij në vlerat e jetës të bazuar në dinjitetin dhe personalitetin dhe aspak në sukseset e tij, si dhe në faktin se e vërteta duhet të triumfojë, thjesht pasi ajo kërkon gjithçka me përjashtim të…triumfit. Kjo është mënyra e të menduarit, tek e cila ‘antiheronjtë’ e Saul Bellow, gjejnë themelet e tyre, si edhe fitojnë statusin dhe lartësinë e tyre finale…”.
Bellow lindi në Lachine të rajonit të Kebekut të Kanadasë, në vitin 1915, por u rrit në Çikago. Filloi studimet e larta në Universitetin e Çikagos, për t’i përfunduar ato në Universitetin e Northwestern më 1937, me rezultate të shkëlqyera në sociologji dhe antropologji, për të vazhduar me master në Universitetin e Wisconsin, ndërsa gjatë Luftës së Dytë Botërore shërbeu në Marinën Tregtare.
Romani i parë i tij “Dangling Man”, u botua në vitin 1944, ndërsa i dyti “The Victim”, më 1947. Një vit më pas, ai nderohet me çmim nga “Guggenheim Fellowship” dhe kaloi dy vjet në Paris. Aty filloi të shkruante “The Adventures of Augie March”, roman me të cilin fiton edhe “National Book Award”, për librin artistik më 1954. Pasojnë “Seize The Day” (1956), “Henderson The Rain King” (1959), “Herzog” (1964), “Mosby’s Memoirs and Other Stories” (1968) dhe “Mr. Sammler’s Planet” (1970). Vepra e tij artistike “Humboldt’s Gift” (1975), u nderua edhe me çmimin “Pulitzer”. Libri i tij i parë jo artistik “To Jerusalem and Back: A Personal Açount”, u botua në tetor të vitit 1976. Një dramaturg po aq i mirë sa edhe romancier, Saul Bellow është autori i dramës “The Last Analysis” (Analiza e fundit), si edhe i tri pjesëve të shkurtra teatrale, të përmbledhura me titullin “Under the Weather” (Nën sundimin e motit), një produksion i së cilës u realizua në “Broadway” në vitin 1966. Ai ka dhënë kontributin edhe në realizimin e një sërë filmash artistikë si “Partisan Reviw”, “Playboy”, “Harper’s Bazaar”, “The New Yorker”, “Esquire”. Shkrimet dhe opinionet e tij kritike janë botuar në “The New York Times Book Review”, “Horizon”, “Encounter”, “The New Republic”, “The New Leader”, por edhe në media të tjera. Në kohën e konfliktit të armatosur arabo-izraelit, në 1967-n, ai ishte gazetar për “Nesday”. Gjithashtu ai ka dhënë mësim në “Bard College”, “Princeton University”, “University of Minnesota”, si dhe ka qenë anëtar i Komitetit për Studimet Sociale në Universitetin Çikagos. Bellow ishte 61 vjeç kur fitoi çmimin e madh të letërsisë dhe ashtu si shumë shkrimtarë që kishin fituar këtë çmim, edhe ai ishte në ankth për letërsisë që do të shkruante pas këtij vlerësimi. “Çmimet ‘Nobel’ rrallë janë një gjë e mirë për shkrimtarët.
Sinclair Lewis dhe John Steinbeck pasi morën këtë çmim, ishin jo rrallë më të matur. Sa për Heminguejin, ai reshti së shkruari”, ka thënë ai. E shkruara për Bellow është diçka që vjen nga brenda teje dhe shndërrohet në fjalë. “Një shkrimtar nuk e di asnjëherë ekzaktësisht se çfarë do të shkruajë. Vetëm një shkrimtar komercial ulet dhe vendos qëllimin e tij mbi librin që do të shkruajë duke reflektuar qëndrime dhe dëshira për publikun e gjerë. Nëse ju e dini më parë se çfarë do të shkruani, ju jeni një shkrimtar komercial. Është e njëjta gjë edhe në pikturë: nëse e dini se çfarë do të pikturoni, ju jeni një piktor komercial. Unë nuk jam i tillë. Kur unë filloj të shkruaj, nuk e di se çfarë do të ndodhë.
Në shkrimin tim jam një historian, një kronikan në një lloj mënyre. Jam i lirë të them atë që është thjesht një klasifikim ideologjik dhe që reflekton një formë të pavullnetshme në lexim, nga aq pranë sa është e nevojshme”, është shprehur Bellow. Për të, një libër më shumë se ide, duhet të ketë emocion, pasi pasionet e mëdha fshihen pas emocionesh. Bellow vdiq në moshën 89-vjeçare, në vitin 2005.