Gjatë gushtit pas një takimi me producentin Valon Bajgora pata mundësinë të shikoja dy filma të Kosovës nga të njëjtët producentë të suksesit botëror të “Hive”.
“Silence of the Sirens” nga skenaristi dhe regjisori Gazmend Nela është një dramë për Kosovën e ditëve të sotme, korrupsionin dhe përpjekjet e një familjeje të thjeshtë për të patur një jetë më të mirë. Një histori me shumë koklavitje të cilat i shtojnë doza thrilleri.
“The Land Within” nga regjisori dhe skenaristi Fisnik Maxville bashkëshkruar me Znj. Mathilde Henzelin tregon një dramë brenda një drame të plagës ende të dhimbshme të bashkëjetesës dhe konfliktit në kohëra paqeje dhe lufte në Kosovë. Shtresat dramatike të filmit janë të shumëfishta të dhimbshme deri në sfilitje.
Dy filma që rroken të çojnë kinemanë moderne të Kosovës drejt një publiku të gjerë dhe ja dalin më së miri.
“Silence of the Sirens”
Në kinemanë bashkëkohore evropiane, ku autorët shpesh e përdorin filmin si mjet për të eksploruar plagë historike dhe dimensione ekzistenciale, kjo pelikul shfaqet si një vepër e përmasave të veçanta. Është një rrëfenjë që e kalon kufirin e një rrëfimi lokal për t’u vendosur në një dialog të drejtpërdrejtë me traditën e kinemasë së mogulëve të artit të shtatë si Béla Tarr, Theo Angelopoulos apo Michael Haneke, duke ndërtuar një univers ku heshtja, koha dhe trauma gërshetohen në një gjuhë të pastër të artit n’beze.
Narrativa e filmit është fragmentare, e ndërtuar mbi ndërprerje kohore dhe boshllëqe rrëfimore që i afrohen qasjes së Angelopoulos-it në përdorimin e kohës së zgjatur si përvojë ekzistenciale. Sikurse tek “The Weeping Meadow”, edhe këtu e shkuara nuk është një kapitull i mbyllur, por një entitet i gjallë që e përndjek të tashmen. Fragmentarizimi nuk është teknikë e rastësishme: ai reflekton mënyrën se si trauma riprodhohet, rikthehet dhe mbetet e pashlyeshme.
Regjisori shmang rrëfimin klasik për t’iu afruar asaj që Tarr e quan “koha e përjetuar”: sekuenca të gjata, lëvizje të ngadalta të kamerës dhe një ndjenjë e qëllimshme e statikes, e cila detyron shikuesin të përballet me peshën e momentit. Ky ritëm meditativ e vendos filmin në një plan të njëjtë me kinemanë kontemplative, ku struktura narrative nuk është më mjet për t’i dhënë përgjigje publikut, por për ta ekspozuar atë ndaj pyetjeve të papërgjigjshme.
Gjuha kryesore e aktorëve në film është heshtja. Ky tipar e afron filmin me estetikën e Haneke-s, i cili shpesh përdor mungesën e dialogut si formë dhune simbolike. Në “Silence of the Sirens”, heshtja nuk është vetëm shenjë e pafuqisë, por edhe akt rezistence. Personazhet nuk janë thjesht viktima të së shkuarës; ata janë bartës të një kujtese që refuzon të artikulohet përmes fjalës. Ky tension mes asaj që mbetet e pathënë dhe asaj që shpërfaqet vizualisht është një nga shtyllat më të fuqishme të filmit.
Peizazhi në film nuk është thjesht sfond, por një aktor i heshtur. Natyra, me ngjyrat e saj të zbehta e të vrara duket si dëshmitare të pashpirt të heshtjes njerëzore.
Rëndesa e dramës dhe injeksionet me masë të konfliktit dhe ngjyrimet e një thrilleri e bëjnë filmin të rezonojë në dimensione të ndryshme njëkohësisht, duke provokuar reflektim.
Nëse ju bie në dorë është e sigurt që do t’iu pëlqejë, aq më shumë nëse keni qënë fans i “Hive”.
“The Land Within”
Debutimi i regjisorit Fisnik Maxville, mund të jetë një ndër veprat më të veçanta të kinemasë kosovare në vitet e fundit. I ndërtuar mbi një qasje introspektive, ai shpalos tensionin mes identitetit personal dhe atij kolektiv, duke përdorur si shtysë një histori që ndërthuret mes politikës, kujtesës dhe intimitetit. Kjo është një vepër që nuk synon thjesht të tregojë një ngjarje, por të krijojë një përvojë ku historia e një individi bëhet metaforë e një populli të tërë.
The Land Within e vendos shikuesin përballë një dileme të përhershme të Ballkanit: çfarë do të thotë të jetosh mes identiteteve të ndara dhe kujtimeve të shtypura? Rrëfimi ndjek historinë e Remos, i cili detyrohet të përballet me të kaluarën e tij kur trupat e të vrarëve gjatë luftës zbulohen në fshatin e tij. Kjo zbulesë nuk është vetëm një fakt historik, por edhe një pikënisje për një udhëtim të dhimbshëm nëpër historinë e tij personale dhe familjare.
Narrativa nuk synon të japë përgjigje të thjeshta. Përkundrazi, ajo e ndërton konfliktin mbi dyzimet: mes të kaluarës dhe së tashmes, mes kujtesës dhe harresës, mes përkatësisë dhe tjetërsimit. Rrjedha e ngjarjeve është e ndërthurur me fragmente që pasqyrojnë shpërthime të brendshme emocionale, duke krijuar një atmosferë të rëndë, por të domosdoshme për të kuptuar kompleksitetin e personazheve.
Interpretimet janë të fuqishme dhe të përmbajtura njëkohësisht. Remo, si protagonist, mbart mbi vete barrën e një historie që nuk është vetëm e tij, por e një brezi të tërë. Florist Bajgora arrin të shpalosë këtë peshë me një nuancim të madh emocional, duke kaluar nga qetësia e dukshme në shpërthime të befta të dhimbjes. Roli i tij është një shembull se si një karakter mund të jetë i thjeshtë në shfaqje, por kompleks në përmbajtje. Të guximshëm në finesë, Luàna Bajrami është gjithashtu shumë e zonja për të të rrëmbyer zemrën.
“The Land Within” ka një fotografi mbushur me ngjyra të zymta, dhe të veshur me tym, sikur duan të pasqyrojnë atmosferën e asaj pjese të historisë: e ftohtë, e rëndë dhe e zhveshur nga ngushëllimi.
Është një reflektim mbi raportin e njeriut me kujtesën dhe identitetin. Rrënjët e fshehura në tokë, të trupave të gjetur, janë metaforë e asaj që Ballkani ka mbajtur të fshehur për dekada: historitë e pathëna, krimet e mbuluara dhe heshtjen kolektive. Maxville nuk e paraqet këtë si një çështje vetëm historike, por si një traumë të vazhdueshme që e ndjek shoqërinë edhe në kohën e tashme.
Në këtë aspekt, filmi mund të shihet përkrah veprave të autorëve si Cristian Mungiu apo László Nemes, të cilët e përdorin kinemanë si mjet për të eksploruar kujtesën kolektive dhe dhimbjet historike përmes rrëfimeve personale. Maxville arrin të krijojë një ekuilibër të hollë mes politikës dhe intimitetit, duke shmangur propagandën dhe duke mbetur besnik ndaj ndjenjës së vërtetë njerëzore.
“The Land Within” është një tjetër shembull i fuqishëm i kinemasë lokale por me nivel global, i cili nuk do t’iu lërë indiferent nëse e keni rastin ta shihni.