Një zbulim i ri arkeologjik i bërë në Turqi, duket se ofron prova të reja për ekzistencën e Kolosesë, qytetit të përjetësuar në letrat e Shën Palit, në Bibël. Sipas mediave të huaja, plot 65 varrë dhe objekte që datojnë më shumë se 2200 vite më parë, janë gjetur gjatë gërmimeve në rajonin e Egjeut, në rrëzë të malit Honaz.
Gjetjet, të raportuara nga Agjencia Shtetërore Anadolu e Turqisë më 6 tetor, hedhin dritë të re mbi një qytet të njohur më së miri nga Dhiata e Re si shtëpia e një komuniteti të hershëm të krishterë të cilit Shën Pali iu drejtua në Letrën e tij drejtuar Kolosianëve.
Në letrën e tij, Pali thekson se Jezusi është suprem mbi të gjitha krijesat dhe se besimtarët janë të plotë kur bashkohen me të, të çliruar nga fuqitë shpirtërore dhe ritualet pagane. Letra përfshin 95 vargje në katër kapituj. Pali i paralajmëron kolosianët kundër mësimeve të rreme që e zvogëlojnë rolin e Krishtit, duke i nxitur ata në vend të kësaj të jetojnë si krijesa të reja, duke mishëruar dashurinë, mirësinë dhe faljen.
Arkeologët tani besojnë se zona e re arkeologjike mund të jetë më e madhja e këtij lloji në Anadoll.
Arkeologu Baris Yener tha: “Pas heqjes së dheut sipërfaqësor, identifikuam rreth 65 varre, nga të cilat gërmuam 60. Varret përmbanin një koleksion të jashtëzakonshëm artefaktesh, duke dhënë një pasqyrë të jetës shpirtërore dhe kulturore të Koloseut para mbërritjes së Krishterimit. U zbuluan qeramikë terrakote, shishe qelqi dhe llamba vaji, së bashku me monedha, sandale dhe sende personale të të ndjerëve”.
Pali, i lindur si Sauli i Tarsit, ishte një misionar i hershëm i krishterë dhe një nga figurat më me ndikim në përhapjen e krishterimit. Bibla thotë se përpara konvertimit të tij, Pali i përndiqte aktivisht të krishterët, duke besuar se mësimet e tyre ishin një kërcënim për judaizmin. Ai ishte i pranishëm në vrasjen me gurë të Stefanit, një nga martirët e parë të krishterë dhe u përpoq të arrestonte të krishterët në qytete të ndryshme për të ndaluar përhapjen e besimit të tyre.
Rrugës për në Damask, Sauli përjetoi një takim dramatik me Jezusin, në të cilin një dritë e ndritshme e verboi dhe ai dëgjoi Jezusin të pyeste: “Saul, Saul, pse më përndjek?” sipas tekstit biblik. Pas kësaj ngjarjeje, Sauli u verbua përkohësisht dhe më vonë u pagëzua, duke u konvertuar plotësisht në të krishterë dhe duke marrë emrin Pal. Pas konvertimit të tij, Pali ia kushtoi jetën e tij predikimit të mësimeve të Jezusit dhe themelimit të komuniteteve të krishtera në të gjithë Perandorinë Romake.
Bibla thotë se ai u martirizua duke i prerë kokën në Romë rreth vitit 64 ose 68 pas Krishtit, me shumë mundësi gjatë persekutimit të të krishterëve nga Perandori Neron.
Para vdekjes së tij, Pali shkroi letrën drejtuar Kolosianëve, që gjendet te Kolosianëve 1:1, kryesisht për të hedhur poshtë një herezi që kërcënonte kishën duke zvogëluar supremacinë e Krishtit. Zbulimet kanë sugjeruar që njerëzit e Koloseut praktikonin tradita të pasura shpirtërore dhe fetare shumë kohë përpara se Shën Pali të shkruante letrën e tij.
Shumë nga objektet ka të ngjarë të jenë vendosur në varre për të shoqëruar të vdekurit në udhëtimin e tyre drejt jetës së përtejme, duke ilustruar besimet rreth jetës përtej vdekjes. Përveç këtyre sendeve, arkeologët zbuluan hajmali, amuleta dhe gurë që besohet se kanë veti shëruese ose mbrojtëse.
“Gjetjet zbulojnë se sa shumë e vlerësonin njerëzit e Koloseve magjinë, talismanët dhe objektet që besohej se ofronin mbrojtje”-, vuri në dukje Yener.
Këto praktika para-kristiane ofrojnë kontekst thelbësor për të kuptuar mjedisin fetar në të cilin u shfaq komuniteti i hershëm i krishterë. Zbulimet janë veçanërisht të rëndësishme sepse ato ndriçojnë botën në të cilën Shën Pali shkroi letrën e tij.
Kolosianët, të cilët jetonin në një qytet të mbushur me tradita të lashta fetare, ka të ngjarë të jenë ndikuar nga praktikat dhe besimet shpirtërore vendase, të cilat Pali i trajtoi në letrat e tij. Prania e objekteve dhe hajmalive mistike sugjeronte se konceptet e mbrojtjes, ritualit dhe magjisë ishin të zakonshme, elementë që Pali kërkoi t’i orientonte drejt besimit të krishterë.
Gërmimet ofrojnë gjithashtu të dhëna rreth strukturave shoqërore dhe ekonomike, pasi rregullimi i varreve, pasuria e sendeve të çmuara dhe përdorimi i materialeve të qëndrueshme tregojnë një qytet me planifikim urban të organizuar dhe një komunitet të aftë për të mbështetur vendbanimet afatgjata.
Yener tha se gërmuesit u habitën kur gjetën kaq shumë varre krah për krah në një zonë kaq të kufizuar.
“Ata kërkuan t’i përdornin formacionet shkëmbore të travertinit në mënyrë efikase, meqenëse në atë kohë praktikohej bujqësia, veçanërisht prodhimi i drithërave. Për të ruajtur tokën e punueshme, ata i caktuan zonat shkëmbore të travertinit si vende varrimi.”-, tha Yener.
Llambat me vaj, për shembull, nuk ishin vetëm praktike, por shërbenin edhe për një qëllim simbolik, duke theksuar rëndësinë e dritës në ritualet fetare dhe funerale. Ndërsa vetë varret datojnë para epokës së krishterë, zbulimi i tyre i shton thellësi kuptimit tonë të Koloseut si një qendër historike dhe kulturore.
Ekipi beson se gërmimet e vazhdueshme mund të zbulojnë edhe më shumë rreth arkitekturës së qytetit, rrjeteve tregtare dhe jetës së përditshme, duke krijuar një pamje më të plotë të mjedisit në të cilin u rrënjos krishterimi i hershëm.