Shkeljet e përsëritura të hapësirës ajrore të vendeve anëtare të NATO-s nga avionë rusë, po shtrojnë një pyetje të ndjeshme për Aleancën: A duhet të kalojë nga ndërprerjet ajrore, në rrëzimin e avionëve?

Çështja u rikthye në vëmendje pas incidentit të së premtes, kur tre avionë rusë MiG-31 hynë në hapësirën ajrore të Estonisë për 12 minuta, përpara se të ndërpriteshin nga avionë italianë F-35, të cilët marrin pjesë në misionin e patrullimit ajror të NATO-s në Balltik. Vetëm disa ditë më parë, dronë rusë kishin shkelur hapësirën ajrore të Polonisë, me të paktën tre të rrëzuar nga avionë luftarakë polakë F-16 dhe holandezë F-35.

Në një deklaratë të përbashkët, ambasadorët e NATO-s paralajmëruan: “Rusia nuk duhet të ketë asnjë dyshim: NATO dhe aleatët do të përdorin, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare, të gjitha mjetet e nevojshme, ushtarake dhe jo-ushtarake, për t’u mbrojtur.”

Nga ana tjetër, Moska ka hedhur poshtë akuzat, duke këmbëngulur se nuk ka shkelur asnjë marrëveshje ndërkombëtare.

Një analizë e publikuar nga Politico shqyrton cilat janë realisht opsionet e NATO-s përballë këtij përshkallëzimi rus.

1. Cilat janë rregullat e angazhimit të NATO-s?

Rregullat e angazhimit mbeten sekret. Ato përcaktojnë se çfarë mund të bëjnë forcat ushtarake në çdo mision dhe miratohen me konsensus nga Këshilli i Atlantikut të Veriut (NAC). Zbatimi i tyre menaxhohet nga Komandanti Suprem i Aleatëve për Evropën (SACEUR), aktualisht gjenerali amerikan Alexis Grinkevich.

Sipas ish-zëdhënëses së NATO-s, Oana Lungescu, këto rregulla duhet të përputhen me politikën mbrojtëse të Aleancës: “Parandalimi i agresionit, shmangia e konfliktit dhe, nëse këto dështojnë, mbrojtje dhe fitore.”

2. Çfarë vlere kanë vendimet kombëtare të shteteve anëtare?

Çdo shtet anëtar ka të drejtë të marrë vendime në mënyrë të pavarur për operacionet që ndodhin në hapësirën e vet ajrore, kur avionët veprojnë nën komandën kombëtare. Lituania, për shembull, ka njoftuar rregulla të reja që mundësojnë reagim më të shpejtë, ndërsa Rumania ka shqyrtuar forcimin e protokolleve pas disa shkeljeve nga dronë rusë.

Megjithatë, një veprim i njëanshëm bart rrezikun e përshkallëzimit të situatës. Kryeministri polak Donald Tusk u shpreh: “Duhet të jem 100% i sigurt se të gjithë aleatët do ta trajtojnë këtë situatë në të njëjtën mënyrë. Përndryshe, do të mbetemi vetëm në një fazë të mprehtë të konfliktit.”

3. Pse nuk u rrëzuan avionët MiG-31 mbi Estoni?

Vendimi për të mos i rrëzuar avionët rusë u bazua në vlerësimin e nivelit të kërcënimit.
“Nuk u identifikua ndonjë kërcënim i menjëhershëm,” sqaroi Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Mark Rutte, duke theksuar se Aleanca veproi në përputhje me procedurat.

Ish-kryeministrja e Estonisë, Kaja Kallas, theksoi se përdorimi i forcës nuk është përgjigjja e parë në kohë paqeje.

Analistët paralajmërojnë edhe për rrezikun e një përshkallëzimi të pakontrolluar, si dhe për pasigurinë që vjen nga pozicioni i mundshëm i SHBA-së nën administratën Trump.
“Askush nuk do të nisë Luftën e Tretë Botërore për këtë,” komentoi një studiues ukrainas.

4. A po diskutohet për ndryshim të rregullave të angazhimit?

Po, diskutimet kanë filluar. Estonia, Lituania dhe Çekia kërkojnë një qëndrim më të ashpër, duke përfshirë edhe mundësinë e rrëzimit të avionëve luftarakë rusë. Presidenti çek, Petr Pavel, deklaroi: “Duhet të përgjigjemi në mënyrë të përshtatshme, edhe nëse kjo përfshin rrëzimin.”

Çdo ndryshim i rregullave duhet të miratohet me unanimitet nga NAC, ndonëse që nga viti 2022, SACEUR ka më shumë kompetenca për të përshtatur planet operative pa miratim të menjëhershëm nga Këshilli.

5. Çfarë ndodhi herën e fundit që një vend anëtar i NATO-s rrëzoi një avion rus?

Rasti i fundit kur një vend anëtar i NATO-s rrëzoi një avion rus ndodhi në vitin 2015, kur Turqia rrëzoi një Su-24M pranë kufirit me Sirinë. Ankaraja veproi në mënyrë të pavarur dhe informoi NATO-n pas faktit. Si përgjigje, Moska vendosi sanksione ekonomike, ndërsa më vonë presidenti Erdogan kërkoi falje.

Ky rast tregon se vendimet për përdorimin e forcës mund të kenë pasoja të menjëhershme, si në aspektin ushtarak ashtu edhe diplomatik.

Aleanca përballet me një udhëkryq strategjik. Nga njëra anë, shkeljet e vazhdueshme nga Rusia po testojnë kufijtë e durimit të NATO-s. Nga ana tjetër, rrëzimi i avionëve luftarakë rusë mbart rrezikun e një përshkallëzimi serioz të konfliktit.