Një hetim i gjerë mbi akuzat për korrupsion që përfshijnë kompaninë shtetërore të energjisë bërthamore “Energoatom”, ka tronditur Ukrainën.

Të hënën në mëngjes, Byroja Kombëtare Kundër Korrupsionit e Ukrainës (NABU) dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar Kundër Korrupsionit (SAPO) njoftuan se kishin zbuluar një skemë korrupsioni në shkallë të gjerë në sektorin e energjisë.

Operacionit iu dha emri i koduar “Midas”, sipas mbretit Midas nga miti grek, i cili shndërronte në ar çdo gjë që prekte. NABU dhe SAPO thanë se hetimi, i cili zgjati 15 muaj dhe përfshinte 1,000 orë regjistrime audio, zbuloi pjesëmarrjen e disa anëtarëve të qeverisë ukrainase. Byroja antikorrupsion raportoi se grupi po mblidhte ryshfete nga kontraktorët e Energoatom, që arrinin në 10–15% të vlerës së secilës kontratë. Sipas NABU-së, u pastruan rreth 100 milionë dollarë fonde.

“Në fakt, menaxhimi i një ndërmarrjeje strategjike me të ardhura vjetore prej mbi 4 miliardë eurosh nuk u krye nga zyrtarë, por nga të jashtëm që nuk kishin autoritet formal”, tha NABU në një deklaratë.

Pretendimi është se ata kanë marrë pagesa nga kontraktorët që ndërtojnë fortifikime kundër sulmeve ruse në infrastrukturën energjetike, ndërsa miliona ukrainas në të gjithë vendin po vuajnë nga ndërprerjet e energjisë elektrike pas sulmeve ruse.

Kush është i përfshirë në hetim?

Oleksandr Abakumov, i cili drejton ekipin hetimor, tha në një video në kanalin YouTube të NABU-së se rreth 70 kontrolle u kryen midis zyrtarëve të lartë mëngjesin e së hënës. Të martën, Byroja Kundër Korrupsionit ngriti akuza për tetë persona për ryshfet, përvetësim dhe pasurim të paligjshëm. Midis tyre është Ihor Myroniuk, dikur këshilltar i ish-ministrit të Energjisë Herman Halushchenko, i cili më parë shërbeu si zëvendësdrejtor i Fondit të Pronës Shtetërore.

Myroniuk punoi gjithashtu si ndihmës i ish-ligjvënësit ukrainas në arrati Andrii Deerkach, i cili ka shërbyer si senator rus që nga viti 2024. I implikuar është gjithashtu Dmytro Basov, një ish-prokuror dhe ish-kreu i departamentit të sigurisë fizike të Energoatom. NABU thotë se Myroniuk dhe Basov në fakt “morën kontrollin e të gjitha blerjeve të kompanisë”.

Katër persona të tjerë të përfshirë punonin në një zyrë të pasme të përdorur për pastrim parash, sipas NABU-së, përfshirë biznesmenin ukrainas Oleksandr Tsukerman. Halushchenko, ish-ministri i energjisë i Ukrainës nga viti 2021 deri në korrik 2025, i cili më pas u bë ministër i drejtësisë së vendit deri në dorëheqjen e tij dy ditë më parë, dyshohet gjithashtu se është përfshirë.

Hetimi nga zyra kundër korrupsionit pretendon se kreu i rrjetit dhe truri pas skemës së korrupsionit është biznesmeni Timur Mindich, një ish-partner biznesi i Presidentit të Ukrainës, Volodymyr Zelensky.

Kush është Timur Mindich?

Mindich ishte një nga bashkëpunëtorët më të ngushtë të Zelensky-t përpara se ai të bëhej president në vitin 2019. Ai është bashkëpronar i Kvartal 95, një kompani prodhimi e themeluar nga Zelensky. Pasi u zgjodh në vitin 2019, Zelensky ia transferoi aksionet e tij në kompani partnerëve të tjerë.

Në vitin 2021, presidenti thuhet se festoi ditëlindjen e tij në apartamentin e Mindich, sipas gazetarëve investigativë ukrainas. Mindich, 46 vjeç, është nga qyteti i Dniprosë në Ukrainën qendrore. Ai është një producent filmash me interesa të gjera biznesi në sektorë të ndryshëm. Të enjten, Zelensky nënshkroi një dekret që vendoste sanksione ndaj Mindich dhe një biznesmeni tjetër, Oleksandr Tsukerman, i cili është gjithashtu i përfshirë në hetimin për korrupsion.

Sipas dekretit presidencial që njofton sanksionet, si Tsukerman ashtu edhe Mindich janë shtetas izraelitë, gjë që u lejonte atyre të largoheshin lirisht nga vendi, ndryshe nga qytetarët ukrainas. NABU ka kontrolluar tashmë disa ambiente të lidhura me Mindich, por ai u largua nga Ukraina përpara se byroja të zbulonte hetimin në fillim të kësaj jave. Sipas Shërbimit Shtetëror të Rojës Kufitare, Mindich e kaloi kufirin ligjërisht, gjë për të cilën ai ka të drejtë edhe si baba i tre fëmijëve të mitur.

Tsukerman, 61 vjeç, thuhet se është larguar gjithashtu nga Ukraina. Të gjithë burrat mbi 60 vjeç lejohen ligjërisht të largohen nga vendi.

Reagimi i Kievit ndaj hetimit

Në përgjigje të hetimit, Ukraina nisi një audit masiv antikorrupsion të të gjitha kompanive shtetërore, njoftoi të enjten kryeministrja Yulia Svyrydenko.

“Po përgatitet një vendim gjithëpërfshirës në lidhje me të gjitha ndërmarrjet shtetërore, përfshirë ato në sektorin e energjisë. Auditimet janë duke u zhvilluar dhe bordet mbikëqyrëse janë udhëzuar të rishikojnë operacionet, veçanërisht praktikat e prokurimit ”, tha Svyrydenko.

Më herët këtë javë, Ministrja e Energjisë Svitlana Hrynchuk dha dorëheqjen për shkak të hetimit, së bashku me Halushchenkon.

Por përfshirja e dyshuar e ish-partnerit të biznesit dhe mikut personal të Zelensky-t, Mindich, e bën këtë hetim veçanërisht të ndjeshëm për udhëheqësin ukrainas dhe mund të shndërrohet në skandalin më të madh të korrupsionit të presidencës së tij. E gjithë fushata e tij presidenciale e vitit 2019 ishte ndërtuar mbi premtimet për të luftuar korrupsionin.

“Kushdo që krijoi skema duhet të marrë një përgjigje të qartë procedurale. Duhet të ketë vendime. Dhe zyrtarët qeveritarë duhet të punojnë së bashku me NABU-në, së bashku me agjencitë e zbatimit të ligjit”, tha Zelensky këtë javë ndërsa u zbulua hetimi.

Mbikëqyrësit antikorrupsion të Ukrainës

NABU dhe SAPO u krijuan në vitin 2015 si pjesë e reformave pro-perëndimore pas Revolucionit të Dinjitetit të Ukrainës në vitin 2014, i cili rrëzoi ish-presidentin pro-rus ukrainas Viktor Janukoviç.

NABU heton korrupsionin e nivelit të lartë dhe çështjet e saj mbikëqyren dhe ndiqen penalisht nga SAPO. Gjykata e Lartë Kundër Korrupsionit e Ukrainës më pas i gjykon këto raste. Të dy institucionet u krijuan për të hetuar dhe ndjekur penalisht në mënyrë të pavarur zyrtarët kryesorë ukrainas të dyshuar për korrupsion, pa iu nënshtruar ndikimit apo ndërhyrjes politike.

Rastet e korrupsionit mbikëqyreshin nga kryeprokurori antikorrupsion, i cili ishte i pavarur nga prokurori i përgjithshëm i Ukrainës. Krijimi i NABU-së dhe SAPO-s ishte një nga kërkesat e vendosura nga Komisioni Evropian dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar për liberalizimin e vizave të Ukrainës me BE-në.

Në korrik, shërbimi shtetëror i sigurisë së Ukrainës (SBU) nisi një seri bastisjesh në NABU si pjesë e një hetimi gjithëpërfshirës mbi dyshimet për infiltrim rus. Mbi një duzinë punonjësish u kontrolluan dhe dy detektivë u ndaluan.

SBU tha se kishte arrestuar një zyrtar në NABU me dyshimin se ishte spiun rus dhe një tjetër për lidhje të dyshuara biznesi me Moskën. Zyrtarë të tjerë të NABU-së kishin lidhje me partinë e ndaluar të një politikani ukrainas në arrati, sipas shërbimit të sigurisë shtetërore.

Të dyja agjencitë antikorrupsion i hodhën poshtë pretendimet e bëra kundër punonjësve të tyre. Organet mbikëqyrëse pohuan gjithashtu se përpjekjet e kundërzbulimit të SBU-së ishin ajo që ata e quajtën “përgatitje” për ndryshimin e ligjit nga parlamenti ukrainas dhe eliminimin në mënyrë efektive të pavarësisë së institucioneve antikorrupsion të vendit një muaj më vonë.

Mijëra njerëz dolën në rrugë në të gjithë Ukrainën për të protestuar kundër projektligjit dhe për t’i bërë thirrje Zelensky-t ta vërë veton ndaj tij. Duke komentuar zemërimin publik, presidenti i Ukrainës tha në korrik se “infrastruktura antikorrupsion do të funksionojë, por pa ndikimin rus”.

“Ne duhet të pastrojmë gjithçka. Dhe duhet të ketë më shumë drejtësi. Sigurisht, NABU dhe SAPO do të punojnë. Ukraina ka siguruar vërtet pashmangshmërinë e ndëshkimit për ata që shkelin ligjin. Dhe kjo është ajo që i duhet vërtet Ukrainës. Rastet e pazbuluara duhet të hetohen.”

Disa ditë më vonë, parlamenti ukrainas rivendosi pavarësinë e dy prej mbikëqyrësve kryesorë kundër korrupsionit në vend dhe shtoi dispozita shtesë, duke përfshirë kontrollet e të dhënave të SBU-së për punonjësit e NABU-së, SAPO-s dhe agjencive të tjera me qasje në sekretet shtetërore për të identifikuar çdo bashkëpunëtor të mundshëm me Rusinë.

Për më tepër, stafi i këtyre agjencive duhet t’i nënshtrohet testimit të brendshëm me poligraf çdo dy vjet, duke përdorur një metodologji të miratuar nga Shërbimi i Sigurisë i Ukrainës.

Lufta e BE-së dhe Ukrainës kundër korrupsionit

Komisioni Evropian tha të enjten se hetimi i vazhdueshëm ka vërtetuar se organet antikorrupsion të vendit “funksionojnë”. Brukseli theksoi se përpjekjet e vazhdueshme për të luftuar korrupsionin janë një kërkesë kyçe në procesin e anëtarësimit në BE.

“Mendoj se është me të vërtetë e rëndësishme të nënvizohet se këto hetime që po zhvillohen në Ukrainë tregojnë se masat kundër korrupsionit funksionojnë dhe institucionet janë aty për ta luftuar atë pikërisht”, tha zëdhënësja kryesore e BE-së, Paula Pinho.

Gjatë një vizite në Bruksel disa muaj më parë, krerët e institucioneve antikorrupsion të Ukrainës i thanë Komisionit Evropian se hapja e negociatave të pranimit do t’i mbronte ata nga përpjekjet e mëtejshme për të dobësuar pavarësinë e tyre.