Liria e shtypit në të gjithë botën ka pësuar rënien më të ndjeshme në 50 vjet, ndërsa demokracia globale po dobësohet në mënyrë dramatike, sipas një raporti historik. Sipas Institutit Ndërkombëtar për Demokraci dhe Ndihmë Zgjedhore (IDEA) me seli në Stokholm, demokracia ka rënë në 94 vende gjatë pesë viteve të fundit dhe vetëm një e treta ka bërë përparim.

“Demokracia përballet me një stuhi të përsosur ringjalljeje autokratike dhe pasigurie akute, për shkak të ndryshimeve masive sociale dhe ekonomike. Për t’u kundërpërgjigjur, demokracitë duhet të mbrojnë elementët kryesorë të demokracisë, si zgjedhjet dhe sundimi i ligjit, por edhe të reformojnë thellësisht qeverinë në mënyrë që ajo të ofrojë drejtësi, përfshirje dhe prosperitet të përbashkët,” tha Kevin Casas-Zamora, sekretari i përgjithshëm i organizatës thinktank.

Sondazhi i IDEA-s Ndërkombëtare – Raporti Global i Gjendjes së Demokracisë 2025, publikohet çdo vit dhe konsiderohet më gjithëpërmbajtësi, duke mbuluar 174 vende dhe duke matur performancën demokratike që nga viti 1975. Sondazhi zbuloi se liria e shtypit ishte përkeqësuar në një të katërtën e vendeve, duke shënuar përkeqësimin më të gjerë që nga fillimi i të dhënave.

Tre rëniet më të mëdha u panë në Afganistan, Burkina Faso dhe Mianmar, të cilat vuajnë nga nivele historikisht të larta të konfliktit civil, varfërisë dhe paqëndrueshmërisë politike. E katërta më e madhe ndodhi në Korenë e Jugut, ku ish-presidenti, Yoon Suk Yeol, shënjestroi vazhdimisht mediat kritike dhe qeveria e tij përdori padi për shpifje për të heshtur gazetarët përpara se të rrëzohej nga pushteti në fillim të këtij viti.

Raporti përshkroi kontekste shumë të ndryshme për problemet me të cilat përballet media. Në Zelandën e Re, tha ai, një krizë është shënuar nga tkurrja e peizazhit mediatik, duke lënë katër nga pesë gazetarë të punojnë për një nga vetëm pesë punëdhënësit. Në Palestinë, tha ai, gati 200 gazetarë janë vrarë që nga tetori i vitit 2023, dhe Izraeli ka vendosur një bllokadë ndaj shtypit ndërkombëtar që hyn në Rripin e Gazës në mënyrë të pavarur.

“Midis viteve 2024 dhe 2025, Al Jazeera u vu në shënjestër si nga Izraeli ashtu edhe nga Autoriteti Palestinez, të cilët kanë pezulluar operacionet e medias për shkak të shqetësimeve të dyshuara për sigurinë kombëtare dhe tensioneve mbi mbulimin e ngjarjeve të caktuara”, theksohet në raport.

Kili regjistroi përmirësimin më të madh në lirinë e shprehjes që nga raporti i fundit i IDEA-s Ndërkombëtare në vitin 2021, pjesërisht për shkak të projektligjit historik që synonte rritjen e sigurisë së gazetarëve, si dhe të familjeve të tyre. Raporti theksoi disa zhvillime pozitive: Afrika regjistroi një pjesë të madhe të përparimeve globale në demokraci, duke përbërë 24% të vendeve që po bëjnë përparim kryesisht Botsvana dhe Afrika e Jugut.

Zgjedhjet parlamentare në Jordani në vitin 2024 u vlerësuan për rritjen e drejtësisë dhe Polonia pa gjithashtu përmirësime. Por SHBA-të, megjithëse një vend i konsideruar prej kohësh si një avokat kryesor i demokracisë në mbarë botën, kanë ulur ndjeshëm si angazhimin e tyre diplomatik ashtu edhe mbështetjen financiare për ndihmën ndërkombëtare për demokracinë këtë vit, shkruan autorët e raportit.

“Këto zhvillime kanë kontribuar në një dobësim të përpjekjeve ndërkombëtare për demokratizim. Në më pak se gjashtë muaj, institucionet politike të brendshme të SHBA-së kanë humbur gjithashtu shumë nga shkëlqimi i tyre simbolik, duke shërbyer gjithnjë e më shumë si një pikë referimi për tejkalimin e ndikimit ekzekutiv dhe duke ofruar më shumë inkurajim për udhëheqësit populistë sesa për shpresat pro-demokracisë”, thanë ata.

Në vitin 2021, International IDEA shtoi SHBA- në në listën e saj të demokracive në rënie prapa për herë të parë, duke treguar një përkeqësim të dukshëm që tha se filloi në vitin 2019. Një masë që mund të inkurajojë dhe përforcojë demokracinë do të ishte ofrimi më i gjerë i votave për njerëzit që jetojnë jashtë vendit, argumenton grupi i ekspertëve.

“Përmirësimi i të drejtave të votuesve që jetojnë jashtë vendit mund të sjellë gjithashtu dividentë demokratikë si në vendet e origjinës ashtu edhe në ato pritëse”, tha Casas-Zamora.