– Nga shënimet e një dhjetoristi –
– Skicë dhe lojë –
Monika Shoshori Stafa
Kjo skicë u shkrua nga një dëshmitar i zhvillimeve që ndodhën në Shqipëri në kohën e kalimit nga një periudhë historike-politike në tjetrën. Gjithë teksti është shkruar duke përdorur në ligjërim tituj veprash letrare të autorëve të huaj dhe vendës. Leximi i kësaj skice mund të ketë një qëllim të dyfishtë: për të njohur mendësinë e një breznie dhe për të verifikuar njohuritë tuaja për librin. Në tekstin e saj gjenden mbi 130 tituj librash të njohur. Nëse ju gjeni 90 prej tyre, së bashku me autorët, mund të cilësoheni një lexues shumë i mirë. Nëse ju gjeni 80 prej tyre, por pa autorët, gjithsesi jeni një lexues i mirë. Nëse gjeni 70 prej tyre bashkë me autorët jeni një lexues i mirë. Dhe nëse nuk gjeni as kaq, atëherë fillimisht duhet të pyesni dhe pastaj të shtoni menjëherë leximin.
Në vitin ’93 një pjesë e njerëzisë ende jetonte me iluzione të humbura. Sapo kishte kaluar ajo që mund të quhej tronditja e shekullit. Shembja e idhujve kishte krijuar një ringjallje historike.
Ajo që ndodhi, për tre shokët e rrugës “Budi” pallati 176, dukej se ishte thjesht një kronikë e një vdekjeje të paralajmëruar. Qysh prej vitit ’84 ata kishin dalë prej asaj ëndrre mashtruese, që i bënte mosbesues ndaj pallatit të ëndrrave, siç e quanin ata ndërtesën qendrore të shtëpisë së shpirtrave, apo, më saktë, të shtëpisë misterioze.
Atyre u dukej se kishin jetuar njëqind vjet vetmi. Koha e viteve të iluzioneve ishte mbyllur qëkur. Përmendorja gjigande në qendër të sheshit, të cilën ata midis tyre e quanin obelisku i zi, ishte rrëzuar lehtësisht si ëndërr e një nate vere.
Ata e kishin kuptuar se zhgënjimi i madh do të merrte fund qëkur u anulua koncerti në fund të dimrit, në atë dhjetor të shqetësuar në mbarim të një vjeshte me stuhi. Qortimet e asaj vjeshte kishin qenë si një thirrje e përgjithshme: për kë bien kambanat!
Ata të tre, njerëz më vete dhe me të tjerë, më së shpeshti bënin ironi me gjithçka, madje dhe me prindërit e tyre, të cilëve u drejtoheshin në vetë të tretë: atij, kolonelit nuk ka kush t’i shkruajë! Shikimi i tyre për të shkuarën u dukej si me sytë e një klouni.
Zoti president, as ty nuk të besojmë, thoshte vështrimi i tyre. Ai ishte gjithashtu i huaj për ta. Dhe, megjithatë, ata nuk kishin vetëm, ose të paktën nuk ndiheshin vetëm, kishte thënë një natë me hënë njëri prej tyre. If! – kishte psherëtirë tjetri. Ne këtu jemi si në ishullin e pinguinëve! Muri dhe kështjella na rrethojnë gjithandej: muri, bretkosat dhe minjtë. A nuk të duket ky vend si ferma e kafshëve? – kishte pyetur i treti. Ne jemi tre Uliksë, që deri më tani s’kemi bërë gjë tjetër përveçse kemi thënë vetëm: lamtumirë armë!
Lulja e së keqes ishte gjithsesi aty. Askujt s’i shkonte në mendje për ndjenja. Dashuri në kohën e kolerës, kishte përqeshur dikush në shakanë e hidhur të mbrëmjes. Atyre u dukej se tri ngjyrat e kohës ishin bërë edhe më të errëta. Unë jam e kuqja, tha në dehje e sipër njëri prej të treve. E kuqja dhe e zeza njëherësh, iu hakërrye aty për aty tjetri, ai që me tërbimin e vet ndaj kësaj ngjyre të sillte ndërmend të kuqen e demave, ose, më saktë, demat dhe toreadorët.
Vit i mbrapshtë! – kishin thënë njëherësh të tre një mbrëmje, megjithëse ndërkaq kishte filluar shkrirja e akujve. Zgjimi i thellësive dukej tashmë se do t’i jepte fund asaj kohe të krisur. Fryn në kryqëzimet e botës, kishte thënë mendueshëm më i heshturi i tyre. Piramida tashmë i ngjante tamam një mali të tejdukshëm. Në fund të tunelit shihej tashmë një dritë. Mund të ngriheshin përsëri në këmbë. Megjithëse engjëj dhe djaj, megjithatë, ishin bashkë, në atë nëntor të trishtë kryeqyteti.
Ata udhëtonin të menduar si pelegrinë të vonuar prej kohësh. Çfarë prisnin? Murtajën apo shekullin e ri? Jemi në kërkim të kohës së humbur – kur vinte puna te ky përfundim të tre pajtoheshin se vërtet gjendeshin midis dy kohëve, midis dy moteve. Kohë ekuinoks. Kohë barbare. Vite të përballimit. Ferrparajsë. Shpresa nuk vdes as te pllaka e varrit. Demokraci e rrethuar, popull i tradhtuar.
Po kur do të vinte më së fundi dita e përballimit? Që të mos jetonin më mes frymësh të vdekura, si kufoma, siç e quanin shpesh mjedisin e tyre. Që të thërrisnin lirisht: heshtje s’ka! Që të mos i trembeshin më rinocerontit, siç e përfytyronin mes tyre kokën e (pa)prerë të kohës së vjetër. Që të merrte fund kjo sherrnajë etër dhe bij. Që të mos ishte e nevojshme të përsëritej çdo ditë: Unë akuzoj! Që të mos u ngjante vetja si lypës të kohës. Që t’i shihnin lakuriq mitet e zhveshura. Që të harrohej sinjali i frikshëm i alarmeve të përgjakura. Që të merrte fund brenga e madhe e Ballkanit dhe ajo gjendje e papërcaktuar rrugë pa rrugë. Që të mos u shtonin edhe më viteve të humbura. Që të mos ruheshin andej e këndej si prej demonëve dhe tiranozaurëve, duke thënë në heshtje: vdekja më vjen prej syve të tillë.
Duhej të vinte doemos një kohë refleksionesh, në përmbyllje të revolucionit të vonuar. Tani për tani gjithçka ishte eklips, shumë zhurmë për asgjë, rebus fjalësh të trishtuara. Nga qyteti i jugut vinin zhurmë erërash të dikurshme. Njerëz të krisur dukej se donin të merrnin në dorë fatin e pambrojtur të nënës Shqipëri. Nëse dikush të buzëqeshte, shumë lehtë mund të të dukej se e kundërta po ndodhte. Pikërisht në atë kohë, për paradoks, dikujt iu tek të shkruante një baladë për një grua. Dikush që tashmë ishte në moshën e bardhë. Dukej sikur sapo kishte nxjerrë fytyrën e dytë. Maskat ranë, shfaqja le të shkojë përpara! Nuk mund të kishte më heronj të kohës sonë, ata ishin tashmë përbindësha.
Duhej dalë nga ajo kënetë. Sjellësin e fatkeqësisë duhej ta priste ajo që meritonte: krim e ndëshkim, si thuhej prej juristëve. Metamorfoza nuk duhej besuar kurrsesi. Si mund të dilte shejtani vetë brenda një nate si kushëri i engjëjve? Për të ndryshuar kohën nuk mund të kishte manuale, si udhëzimet për kalimin e detit. Ndryshe do të mbeteshin si një emër mes katër rrugësh. Krastakraus, rrëmet epokash në ndërrim. Do të bëheshin si kukudhë, do të flisnin me vete. Intervistë me vetveten, qeshi hidhur i pari. Përfytyroni, bashkë me gazetarin, katër vetë në vetë të parë rrëfejnë plojën e mbrame, ridënimin, mundimet e një të dënuari deri në vitin e shtatëmbëdhjetë, antologjinë e plagëve.
Më në fund, duhej të shkruheshin dëshmitë e 24 orëve të fundit të një mbretërie fanatike. Ata e quanin mbretëri sistemin që jetonin. Duhej përshkruar gjithçka që ndodhi nga një dhjetor në tjetrin. I duhej thënë vetes: rrno për me tregue. Nuk kishte ndodhur thjesht fundi i një mbretërie. Nesër ata vetë mund të ishin autorët e kujtimeve të një europiani. Një botë e re do të ngrihej gërmadhash. E pashë shtetin duke rënë, tha i pari. Unë do ta quaja epopeja e karkalecave, nxitoi tjetri. Pse jo dëshmoj për historinë, shtoi i treti. Kështu do të quhen kujtimet tona. Ara në mal do t’i kthehej bujkut. Rrethimit i kishte ardhur fundi. Lëndina e lotëve do të ishte thjesht një kujtim makthi. Vjeshta e ankthit ngjante si një legjendë ndër kohëra. Horizonti ishte plot shenja rock-man-ësh, që kishin zënë vendin e Shkrimeve të mëhershme plot fantazma tre plus katër. Shqipja në bunker ishte një kthim dhimbjeje të trishtë. Idhuj pa krena dhe piedestale pa statuja gjithandej, por në brendësi të vetes ata ndienin tek lindeshin të bijtë e shekullit të ri. Thikat e shoqërisë së fshehtë kishin mbetur pa teh. Lufta dhe paqja dukej se po ndërronin më në fund vend. Shtetet historikisht armiqësore dita me ditë dukeshin si mëhalla të botës, të një bote të vetme.